65

Archiwum Państwowe w Szczecinie

• AP Szczecin
• Staatsarchiv zu Stettin

• National

Początki Archiwum Państwowego w Szczecinie sięgają 1827 r., kiedy to Nadprezydent Pro-wincji Pomorze Johann August Sack powołał barona Ludwiga von Medema do zorganizowania pla-cówki archiwalnej. Na mocy rozporządzenia 1 I 1831 r. archiwum prowincjonalne zostało podporząd-kowane Zarządowi Archiwów Prowincjonalnych w Berlinie, a bezpośrednio nadprezydentowi pro-wincji i uznano je za jednostkę administracji państwowej o specjalnym charakterze z osobowością prawną i własnym budżetem. Siedzibą archiwum w Szczecinie stały się wybrane pomieszczenia na Zamku Książąt Pomorskich. Działalność instytucji do połowy XIX w., mimo usiłowań von Medema, podporządkowana była w zasadzie bieżącym potrzebom administracji rejencyjnej, a w niewielkim stopniu sprawom naukowym. Utworzona w latach dwudziestych XIX w. placówka otrzymała tzw. stare archiwa, złożone z akt książąt szczecińskich i wołogoskich, archiwum szwedzkiego oraz mate-riałów po działających do 1720 r. urzędach brandenbursko-pruskich. Ponadto zasób uzupełniono o akta kościelne, m.in. kapituły w Kamieniu Pomorskim, a także akta sądowe z czasów książęcych. Od 1856 r., gdy na czele Archiwum Prowincjonalnego stanął Robert Klempin, działalność placówki na-brała bardziej naukowego charakteru. Wówczas to jej kierownik wraz ze swym współpracownikiem Gustawem Kratzem opracowali tysiące dokumentów, tworząc nowe repertoria, które stały się podsta-wą do publikacji źródłowych.
W 1867 r. szczecińskie Królewskie Archiwum Prowincjonalne (Königliches Provinzialarchiv) przemianowano na Królewskie Archiwum Państwowe (Königliches Staatsarchiv) i uznano je za urząd państwowy służący zarówno nauce, jak i administracji. Został on podporządkowany premierowi Prus i tym samym uniezależniony od władz resortowych. Bezpośredni zarząd nad archiwum sprawowała Dyrekcja Archiwów Państwowych (Direktorium der Staatsarchive), której nazwę w 1905 r. zmieniono na Generalny Dyrektor Archiwów Państwowych (General Direktor der Staatsarchive).
W drugiej połowie XIX w. rozpoczął się proces deponowania w szczecińskim archiwum akt miejskich, m.in.: Kołobrzegu, Stargardu Szczecińskiego i Szczecina, jak również kościelnych, w tym Konsystorza Ewangelickiego, superintendentur i licznych probostw. Na przełom XIX i XX w. przy-padł okres masowego przekazywania archiwaliów przez prowincjonalną administrację państwową i sądową. Wówczas to w magazynach znalazły się m.in. zespoły: Pomorskiej Kamery Wojenno-Skarbowej, pierwsze akcesje akt Nadprezydenta Prowincji Pomorskiej, rejencji w Koszalinie i Szcze-cinie, sądów nadwornych w Greifswaldzie, Stargardzie oraz Trybunału w Wismarze. Poza tym w omawianym okresie archiwum nabywało w formie darów i zakupów liczne spuścizny po kolekcjone-rach archiwaliów i ludziach zasłużonych dla Pomorza. Wszystko to razem spowodowało konieczność zwiększenia liczby etatów, a także rozbudowę powierzchni magazynowych. W 1901 r. siedziba insty-tucji została przeniesiona z południowego skrzydła zamku i wynajmowanego drugiego piętra domu przy ulicy Niedziałkowskiego nr 5 (Petrihofstrasse) do nowego, specjalnie wybudowanego dla celów archiwalnych, gmachu przy ulicy św. Wojciecha nr 13 (Karkutstrasse) posiadającego magazyny mo-gące pomieścić ponad 7300 m.b. akt.
W okresie międzywojennym do magazynów archiwalnych trafiały kolejne dopływy głównie dziewiętnastowiecznych akt z urzędów państwowych, m.in. nadprezydenta, rejencji w Koszalinie, Szczecinie, Stralsundzie, kolegium szkolnego, a także znaczące ilości archiwaliów sądowych z XVI-XIX w., w tym pomorskie akta Sądu Kameralnego Rzeszy, wreszcie duplikaty ksiąg metrykalnych. Najstarsze materiały zaczęły także przekazywać korporacje samorządu gospodarczego (cechy) i insty-tucje kredytowo-finansowe. W sumie pod koniec lat trzydziestych XX w. w Archiwum Państwowym w Szczecinie znajdowało się około 8 tys. m.b. akt, kilkanaście tysięcy dokumentów kościelnych, ksią-żęcych, miejskich i prywatnych, kilkanaście tysięcy planów i map, a liczba pracowników merytorycz-nych wzrosła do 6 osób, łącznie z dyrektorem. Do września 1942 r. w archiwum realizowano podsta-wowe zadania związane z gromadzeniem, opracowaniem i udostępnianiem akt, natomiast w dwóch następnych latach, w obawie przed skutkami bombardowań alianckich, nastąpiła ewakuacja i rozśrod-kowanie zasobu do 15 wybranych miejsc na terenie Pomorza. Jako instytucja niemiecka, Archiwum Państwowe w Szczecinie zakończyło swą działalność wiosną 1945 r.
W dniu 1 VIII 1945 r. archiwum szczecińskie zostało przejęte przez polskich archiwistów, a je-go pierwszym kierownikiem został Bolesław Tuhan–Taurogiński. Do 1 III 1946 r. placówka podlegała władzom miejskim, a następnie została podporządkowana Dyrekcji Archiwów Państwowych w War-szawie jako Państwowe Archiwum w Szczecinie. W 1951 r. otrzymało ono status Wojewódzkiego Archiwum Państwowego. Najważniejszym zadaniem w pierwszym okresie działania instytucji było zgromadzenie zasobu rozproszonego podczas wojny. Ostatecznie do końca 1950 r. do magazynów zwieziono ponad 4 tys. m.b. akt, głównie z terenów Pomorza, włączonych w granice państwa polskie-go.
W latach 1950–1957, po przeprowadzeniu skontrum, zinwentaryzowano najważniejsze zespoły archiwalne: archiwa książęce, kapitulne, dokumenty pergaminowe, rękopisy i spuścizny. Jednocześnie do połowy lat sześćdziesiątych XX w. stopniowo przejmowano archiwalia poniemieckie znajdujące się w registraturach działających urzędów polskich (fragmenty rejencji szczecińskiej, koszalińskie, starostw powiatowych, sądów). Ponadto w ramach wymiany międzyarchiwalnej z ówczesną NRD w latach 1961–1966 otrzymano niektóre archiwa miejskie, część Archiwum Książąt Szczecińskich, Ka-pituły Kamieńskiej oraz Sądu Nadwornego w Koszalinie, wysyłając w zamian m.in. Rejencję Szwedzką, Rejencję Stralsundzką, Trybunał w Wismarze i akta Uniwersytetu Greiswaldzkiego. W omawianym okresie na skutek decyzji administracyjnych doprowadzono do rozerwania historycznie narosłego zasobu archiwum szczecińskiego, przekazując niektóre zespoły (m.in. Rejencja w Koszali-nie, akta miast Koszalina, Szczecinka, Złotowa) do nowo utworzonej placówki w Koszalinie.
Wraz z pracami inwentaryzacyjnymi i porządkowymi rozwijano na Pomorzu sieć archiwów powiatowych, powołując je w Stargardzie (1952) i Gryficach (1954). To ostatnie w 1965 r. przenie-siono do nowo odbudowanego zamku w Płotach. Ponadto Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Szczecinie (od 1983 r. Archiwum Państwowe w Szczecinie) nadzorowało do 1960 r. obszar utworzo-nego w 1950 r. województwa koszalińskiego z archiwami w Białogardzie, Słupsku i Szczecinku. W 1977 r. oddział w Stargardzie Szczecińskim otrzymał nowe pomieszczenia w odrestaurowanym bu-dynku zbrojowni. W kwietniu 1979 r. decyzją naczelnego dyrektora archiwów państwowych podpo-rządkowano archiwum szczecińskiemu placówkę w Gorzowie Wielkopolskim. Szczupłość pomiesz-czeń magazynowych, wobec narastającego zasobu instytucji, spowodowała rozpoczęcie w 1983 r. odbudowy dworu w Strzmielach, gdzie w 1990 r. umieszczono ekspozyturę archiwum szczecińskiego.
Pełna inwentaryzacja posiadanego zasobu zaowocowała wydaniem w 1964 r. pod redakcją ów-czesnego dyrektora placówki Henryka Lesińskiego, wspomnianego już, przewodnika po szczecińskich zespołach i zbiorach archiwalnych. W drugiej połowie lat sześćdziesiątych i w latach siedemdziesią-tych XX w. archiwiści skoncentrowali się na opracowywaniu zespołów niemieckojęzycznych, które otrzymywały inwentarze książkowe. W dalszym ciągu pracownicy archiwum przejmowali kolejne partie akt wytworzonych przed 1945 r., m.in. materiały katastralne i szczecińską policję budowlaną. W latach osiemdziesiątych, dopływ akt sprzed 1945 r., z wyjątkiem ksiąg USC uległ zahamowaniu, a prace polegały na dalszym opracowaniu pozyskanych zespołów i zbiorów.

Pracownia naukowa Archiwum Państwowego w Szczecinie czynna jest:
poniedziałek-wtorek 8.30-18.00
środa-piątek 8.30-15.00
Pracowania jest nieczynna od połowy lipca do połowy sierpnia.

Z zasobu Archiwum może korzystać każdy użytkownik po uprzednim złożeniu ankiety rejestracyjnej. Korzystanie z zasobu Archiwum jest bezpłatne, akta i dokumenty są udostępniane w pracowni naukowej. W przypadku zmikrofilmowania lub zeskanowania zespołu (fragmentu zespołu/zbioru) użytkownik do dyspozycji nie otrzymuje oryginalnych akt, a jedynie mikrofilm lub skany do wglądu.
Udostępnianie regulują przepisy zamieszczone na stronie internetowej Archiwum - www.szczecin.ap.gov.pl

Budynek Archiwum Państwowego w Szczecinie nie jest dostosowany dla użytkowników niepełnosprawnych, brak jest wind i podjazdów. Pracownia naukowa zlokalizowana jest na piętrze.
Archiwum nie dysponuje własnym parkingiem, w pobliżu (100m) zlokalizowane jest centrum handlowe z parkingiem na 1200 samochodów.

Pracownicy Archiwum posługują się językami obcymi: niemieckim, angielskim, rosyjskim, francuskim.
Archiwum prócz zasobu archiwalnego posiada bogatą bibliotekę archiwalno-historyczną o profilu pomorzoznawczym i niemcoznawczym. Zawiera ona 2000 starych druków (do 1800 roku), 15000 książek z XIX-XXI wieku, a także kilkaset tytułów czasopism polskich i niemieckich.
Archiwum prowadzi na zlecenie użytkowników kwerendy w zakresie spraw socjalnych, poszukiwań genealogicznych, własnościowych, a także badań naukowych. Koszt tych poszukiwań regulują przepisy i cennik zamieszczone na stronie internetowej Archiwum - www.szczecin.ap.gov.pl

W Archiwum Państwowym w Szczecinie można zamawiać odpłatnie kserokopie czarnobiałe do formatu A3, a także skany i zdjęcia cyfrowe do formatu A0.
Cennik usług jest opublikowany na stronie Archiwum - www.szczecin.ap.gov.pl

PL-65

Archiwum Państwowe w Szczecinie

Ébauche

Élémentaire

2014.01.23.

• polonais

• latin